بله — امکان لغو یا سلب تابعیت وجود دارد، اما شرایط، محدودیت‌ها و سازوکارها بسته به کشور متفاوت است. در ادامه توضیح مختصر و دقیق درباره وضعیت کلی و نیز موارد مرتبط با ایران و سائوتومه و پرینسیپ (STP) آورده‌ام.

۱) اصول کلی درباره سلب یا لغو تابعیت

• دو نوع کلی وجود دارد:
  • سلب تابعیت توسط دولت (State‑initiated revocation) — وقتی دولت شهروند را از تابعیت خلع یا تابعیت او را ابطال می‌کند.
  • انسحاب یا ترک تابعیت توسط خود فرد (Voluntary renunciation) — فرد داوطلبانه تابعیت را واگذار می‌کند.
• بیشتر کشورها قوانین محکم و رویه قضایی برای این موضوع دارند تا از بی‌تابعیتی (statelessness) جلوگیری شود؛ یعنی معمولاً تابعیت را فقط زمانی می‌توان باطل کرد که فرد تابعیت دیگری داشته باشد یا عمل بسیار جدی و مجرمانه‌ای مرتکب شده باشد.

۲) آیا دولت‌ها می‌توانند تابعیت را سلب کنند؟ (دلایل رایج)

• ارتکاب جرائم جدی علیه امنیت ملی (خیانت، تروریسم) یا اقداماتی که بر اساس قانون، «نقض عمدی وفاداری» محسوب شود.
• کسب تابعیت جدید با اعلام نادرست یا جعل مدارک در زمان درخواست (fraud, misrepresentation).
• خدمت در ارتش کشور بیگانه یا پذیرش مقام دولتی در کشور دیگر ـ در برخی آیین‌نامه‌ها.
• رفتارهایی که قانون اساسی یا قوانین شهروندی مشخصاً اجازه سلب تابعیت را داده‌اند (راساً یا با حکم دادگاه).

۳) درباره ایران

• ایران حق سلب تابعیت ایران را در موارد خاصی قائل است، اما قوانین و رویه‌ها پیچیده‌اند:
  • طبق برخی مقررات، اگر فرد تابعیت ایران را با جعل یا ادعاهای نادرست کسب کرده باشد، تابعیت او قابل ابطال است.
  • همچنین در پرونده‌های مربوط به امنیت ملی یا خیانت ممکن است اقدامات قانونی علیه تابعیت اعمال شود.
  • نکته مهم: قانون اساسی و مقررات ایران رویه‌ای جدی برای جلوگیری از بی‌تابعیتی دارند؛ یعنی معمولاً سلب تابعیت به‌گونه‌ای اعمال می‌شود که فرد بی‌تابعیت نشود یا در صورتی که تابعیت دوم داشته باشد.
• در عمل، سلب تابعیت یک فرایند قضایی/اداری است و معمولاً همراه با ابلاغ و امکان دفاع قانونی خواهد بود.

۴) درباره سائوتومه و پرینسیپ (STP)

• STP به‌صورت عمومی تابعیت را می‌پذیرد و تابعیت مضاعف را نیز مجاز می‌داند.
• سلب تابعیت در قوانین STP معمولاً در مواردی مانند:
  • کسب شهروندی از طریق تقلب یا ارایه مدارک نادرست؛
  • ارتکاب جرایم جدی که امنیت ملی را تهدید کند؛
  • یا در مواردی که فرد داوطلبانه تابعیت را ترک کند،

  ممکن است اعمال شود.

• مانند بسیاری از کشورها، هدف قانون جلوگیری از ایجاد بی‌تابعیتی است؛ بنابراین معمولاً سلب تابعیت در صورتی رخ می‌دهد که فرد تابعیت دیگری داشته باشد یا شرایط مشخصی محقق گردد.

۵) وضعیت کسانی که دو تابعیتی‌اند (مثلاً ایرانی + STP)

• داشتن پاسپورت دوم، معمولاً مانع سلب تابعیت از سوی کشور مبدا (ایران) نیست؛ اگر فرد مرتکب جرایم یا اعمالی شود که براساس قانون ایران موجب سلب تابعیت گردد، دولت ایران می‌تواند علیه او اقدام کند — گرچه در عمل موارد سلب کامل تابعیت نادر و موردی‌اند.
• اگر یکی از کشورها سلب تابعیت کند، کشور دیگر ممکن است تابعیت را نگه دارد؛ بنابراین خطر بی‌تابعیتی معمولاً با وجود تابعیت دوم کاهش می‌یابد.

۶) نکات عملی و توصیه‌ها

• اگر نگران ریسک‌های حقوقی یا سیاسی (مثلاً اتهامات امنیتی، فعالیت‌های سیاسی حساس، یا استفاده از جعل مدارک در هنگام درخواست شهروندی) هستید، از مشاوره حقوقی متخصص در امور تابعیت در هر دو کشور استفاده کنید.
• هنگام تکمیل مدارک برای دریافت تابعیت دوم، صداقت کامل در ارائه اطلاعات و اسناد ضروری است؛ جعل یا مخفی‌کاری می‌تواند منجر به ابطال تابعیت شود.
• اگر قصد دارید تابعیت یک کشور را ترک یا اعلام انصراف کنید، روند اداری و پیامدهای حقوقی (مثل آثار بر ارث، املاک، وضعیت نظام وظیفه یا حقوق بازنشستگی) را بررسی کنید.